Dzikaje i niedarečnaje zdareńnie. Viadomy litaraturaznaŭca vychodziŭ ź mietro. Ścisnuty ŭ natoŭpie, adčuŭ siabie zusim kiepska. Paśpiašaŭsia znajści leki, jakija apošnim časam davodziłasia zaŭsiody trymać napahatovie. Prahłynuŭ tabletku, pajšoŭ dalej. Padbiehła dziaŭčynka: niešta vy zhubili. Azirnuŭsia. Na kamiennych plitach lažali niekalki haziet. Natoŭp ich staranna abychodziŭ. Viarnuŭsia, padniaŭ. I ŭbačyŭ pierad saboj milicyjanta.
Stałaha, pavažanaha ŭsimi čałavieka, adviali ŭ milicejski pakoj. Dalej — pavodle niezabyŭnaha vierša Arkadzia Kulašova: doŭhi i nudny pačaŭsia dapros. Chto taki? Navošta stolki haziet? Čamu nie tyja, jakija čytajuć usie? Išoŭ čas. U milicejskim bunkiery było ŭžo ciažka dychać. Leki nie dapamahali. A milicyjant pa telefonie staranna dakładaŭ načalstvu ab zatrymańni padazronaha. U jakoha sumka, poŭnaja haziet. Nie tych. I apošni, važki arhumient: «havaryt pa‑biełaruski».
Ci to ŭ načalstva chapiła rozumu ŭciamić, što incydent na orden nie paciahnie, ci pilny vartavy zaŭvažyŭ pieramieny ŭ abliččy zatrymanaha, ale chutkaja dapamoha była vyklikana. Bryhada svaju spravu viedała. Chvoramu dapamahli. I navat dadomu advieźli. Niaznačnaje, uvohule, zdareńnie. Moža, i nie varta ŭzhadvać pra toje.
Kaliści Tavarystva biełaruskaj movy zaklikała: havorym usie pa‑biełarusku! Dzie b ni byli. Kožny dzień i kožnuju chvilinu. My — na svajoj ziamli.
Sprabavali? I było vam utulna na svajoj ziamli? I na zamovu słavutaj filižanki kavy paŭsiudna bačyli dobruju ŭśmiešku ŭ adkaz? I vysoki čynoŭnik, da jakoha akaličnaści zmusili źviarnucca, pačuŭšy biełaruskuju havorku, nie naliŭsia čyrvańniu, a paśpiašaŭsia pierajści na spradviečna dziaržaŭnuju movu Biełarusi?
Dy što tam heta sumnaviadomaja filižanka kavy! Aficyjantačka, niavinnaje dzicia režymu, mahła i sapraŭdy nie čuć nikoli pra tuju filižanku. A voś Nacyjanalnaja (zaŭvažcie!) akademija navuk Respubliki Biełaruś, dla jakoj dziaržaŭnaść movy nie sakret, adkazvaje na zapyt hramadskaj arhanizacyi. Dyskutujecca pytańnie daŭniaje, biaźmiežna abrydłaje ŭsim tutejšym ustanovam — nieabchodnaść adkryćcia univiersiteta, u jakim viałosia b vykładańnie na movie biełaruskaj.
Akademija navuk — ustanova hruntoŭnaja. Heta nie milicyjant u mietro. Usłuchajemsia ŭ vieličnyja słovy kłasikaŭ tutejšaj navukovaj dumki. «Nielha zhadzicca z prapanovaj ab stvareńni ŭ Minsku šmatprofilnaha biełaruskamoŭnaha univiersiteta. Biełaruskaja mova ź»iaŭlajecca dziaržaŭnaj u Respublicy Biełaruś. U VNU dyscypliny čytajucca ŭ tym liku i na biełaruskaj movie (naprykład, «Historyja Biełarusi» i šerah inšych)… Razam z tym, nieabhruntavanym ź»iaŭlajecca śćviardžeńnie aŭtaraŭ zvarotu, što ŭ siońniašnich umovach adbyvajecca «denacyjanalizacyja i samaŭdušeńnie biełarusaŭ». Naadvarot, hramadzianie Respubliki Biełaruś, dziakujučy zachadam kiraŭnictva našaj dziaržavy, a taksama namahańniam navukoŭcaŭ i piedahohaŭ, ŭsio bolš uśviedamlajuć siabie jak samastojnuju i suvierennuju nacyju z bahataj historyjaj i kulturaj, jakaja zdolna zabiaśpiečyć usie nieabchodnyja ŭmovy dla svajho paśpiachovaha raźvićcia».
Voś tak, niachaj viedajuć roznyja tam pravakatary! Niezdarma ž padpisvaje adkaz nie jaki‑niebudź drobny kručok z akademičnaj absłuhi, a sapraŭdnaja navukovaja kahorta — namieśnik Staršyni prezidyuma NAN Biełarusi, akademik A.Leśnikovič, staršynia kamisii pa historyi navuki ŭ Biełarusi, akademik M.Barysievič, dyrektar Instytuta historyi NAN Biełarusi, doktar histaryčnych navuk, prafiesar A.Kavalenia.
Jakaja moc! Nievypadkova ž mienavita našy navukoŭcy vyličyli, što centr Jeŭropy — tut. Letuvisy, słavaki dy inšyja paśpiašalisia znajści ŭ siabie pad bokam adpaviedny centr. Ale paśla takoha adkryćcia, jak vyšejzhadanaje pasłańnie, im lepš by pamaŭčać. Dzie jašče moža być centr, kali nie tut? Chiba francuzskija akademiki — a jašče «nieśmiarotnyja»! — zdoleli dadumacca da taho, što pakolki historyja Francyi «i šerah inšych» vykładajucca na francuzkaj movie, usie astatnija dyscypliny varta vykładać na anhielskaj, abo na toj ža ruskaj. I ŭvohule, navošta krainie, dzie francuzskaja mova — dziaržaŭnaja, frankamoŭnyja univiersitety.
Paščaściła nie ŭsim žyć u centry Jeŭropy. A tam, dalej, što tolki nie zdarałasia. Chto ž nie pamiataje, jak kajzieraŭski jafrejtar, niaŭdały mastak, darvaŭšysia da ŭłady, zahadaŭ na adzieńnie peŭnaj častki nasielnictva našyvać žoŭtyja zorki. I daviałosia karalu Danii vychodzić da svaich paddanych z hetkaj ža zorkaj, bo soramna było za dzikunstva ŭ Jeŭropie.
Ale što nam tamtejšyja zaraśniki palityčnych chmyźniakoŭ! U nas, u centry, usio prystojna, dalikatna. Roznyja tam hieta, našyŭki na adzieńni, kalučyja draty — heta ŭbohija idei ciemrašałaŭ. Sučasnaje žyćcio vymahaje prastaty. Pastaviŭ znakamity režysior nie toj śpiektakl — i niachaj sabie. Navošta pasyłać pa jaho tavaryšaŭ u botach? Prosta vietliva spytajcie, jak jamu dziesiaty hod biez teatra? Hałoŭny redaktar časopisa byŭ nadta nieabačlivy ŭ padbory aŭtaraŭ i tvoraŭ. Chiba jaho chto papraknuŭ? Ale paśla marnych pošukaŭ pracy, pahadziŭšysia navat na miesca vartaŭnika, tak jaho i nie damohsia. Kraina nievialikaja. A proźvišča prykmietnaje. Dy što redaktar — uvieś Sajuz piśmieńnikaŭ, jaki nie zrazumieŭ svoječasova, pra što i na jakoj movie jaho siabram varta pisać, dzie ciapier tulajecca?
Ź ničoha, niadkul uźnikaje nieprykmietnaja, niaŭłoŭnaja linija, jakaja žorstka i dakładna adździalaje svaich ad čužych. Było ž abvieščana ŭsim: biełarusy — heta ruskija, tolki sa znakam jakaści. Vam niaŭtulna pad hetym znakam? U vas alerhija na spałučeńnie čyrvonaha ź zialonym? Žyć nie možacie biez klataj filižanki kavy? Kali łaska, — voś za tuju liniju. Tam niama «ni žarovien, ni čarciej». Tam nie tak užo kiepska. Da taho ž tam lepšyja ludzi, jakimi jašče niadaŭna tak hanaryłasia kraina.
Humanizm — admietnaść usioj Jeŭropy. A tym bolej — jaje centra. I voś užo AAN skasoŭvaje pasadu pastajannaha dakładčyka pa pravach čałavieka ŭ Biełarusi. I tym, chto zachacieŭ by siońnia zachavać uzrovień prystojnaści, tak vysoka ŭźniataj tym niezabyŭnym karalom, siońnia niečaha našyć u znak pratesta. Niama nijakich simvałaŭ ucisku. A virtualnaja linija padziełu — dzie jana? Chto jaje bačyŭ?
I zaprasili ŭsich, biez vyklučeńnia, 3 lipienia sabracca kala słavutaj steły — simvała stalicy. I ŭsim u adzinym paryvie, razam z rodnym amonam i pieraapranutym KDB zaśpiavać uzrušana i ščyra: «My, biełarusy, mirnyja ludzi…» Na biełaruskaj ža movie, darečy!
A potym — šykoŭny fiejervierk. Mora papsy. I piva — choć zalisia. A što jašče čałavieku ŭ centry Jeŭropy patrebna dla poŭnaha ščaścia?
«Dziakujučy zachadam kiraŭnictva…a taksama namahańniam navukoŭcaŭ…usio bolš uśviedamlajuć…»
