Na afišy, pobač z paznakaj ab jubilejnaj sutnaści spektaklu, staić imia Ŭładzimiera Karatkieviča. Pastanoŭka zajaŭlenaja jak fantazija pa matyvach pjesy «Kałyska čatyroch čaraŭnic». Karatkievič napisaŭ jaje ŭ 1981-m, i na 100-hadovy jubilej Kupały jaje davali ŭ Teatry junaha hledača.
Fantazija advolnaja. Tak, u finale Karatkievičavaj pjesy małady Kupała čytaje «Mužyka»: čytač niby prysutničaje na naradžeńni paeta. Spektakl «pa matyvach» zaviazany na Kupałavaj śmierci.
Režyser Uładzimier Savicki staviŭ zadaču pazbavić Kupału «pryziemlenaści», pakazać jaho «kaśmičnaść» i «asučaśnić».
Dziela hetaha U.Savicki ŭvioŭ u pjesu cytaty z Kupałavych «kaśmičnych» paemaŭ «Adviečnaja pieśnia», «Son na kurhanie», «Na Kućciu» i ŭryŭki z roznych tvoraŭ Karatkieviča. Prydumaŭ scenu ŭ hateli «Maskva». Pracytavaŭ stenahramu dopytu Kupały ŭ NKVD. I sioje-toje padrezaŭ u pjesie.
Naprykład, paličyŭ niesučasnymi i vydaliŭ vobrazy paniča Kazika — razbeščanaha maładoha nuvaryša, jaki moža «ŭsio kupić»; praŭdašukalnika Stafana Kalady; amatara panskaj kultury akonama.
Paźnikali i klasyčnyja cytaty, jakimi tekst Karatkieviča sočycca: z Macieja Buračka, z Kalinoŭskaha. Uryvak z «Mužyckaj praŭdy» («…nie narod zrobleny dla rondu, a rond dla narodu. A ŭ nas, dzieciuki, čy hetak?») zamienieny na pačatak «Lista z-pad šybienicy», iznoŭ ža preparavany — źnikli «maskali». Lišnie kazać pra vierš «Heta jenk, heta kryk, što žyvie Biełaruś!», jaki byŭ u aryhinale.
U siužetnych pravałach, jakija ŭtvarylisia paśla vymańnia z pjesy persanažaŭ i scenaŭ, bujaie mistyka — ułasna, sny. Śniacca, u asnoŭnym, enerhičnyja skoki rusałak z vadzianikami (ci chto hetyja napaŭaholenyja maładyja ludzi?). Paśla treciaha źjaŭleńnia jany padajucca naviaźlivymi. Choć u prafesijnaści chareohrafa — kiraŭnički «Hościcy» Łarysy Simakovič — sumniavacca nie vypadaje. Mo banalny niedachop kamunikacyi z režyseram? Ale navat surjoznyja ŭryŭki z paemy «Na Kućciu» čytajucca na fonie kupalskich rusalnych luboščaŭ. Niby nie ŭ Kupały jubilej, a, naprykład, u Sieržputoŭskaha.
Sceny ŭ hateli «Maskva», dzie fihurujuć pa-čarhincoŭsku adprasavanyja enkavedysty z pakajoŭkami, nie takija zaciahanyja asacyjatyŭna. Ale pytańnie «navošta», jakoje ŭźnikaje paśla čarhovaha vychadu rusałak, nie pakidaje i tut. Bo enkavedysty, pavodle sensu, tyja ž rusałki. Tak kupalskaja paparać, jakoj aformlenaja scena, pry inšym aśviatleńni pieratvarajecca ŭ hatelnyja fikusy. Nu, dapytvali Kupału ŭ NKVD, nu, sapraŭdy, mahli jaho zabić u Maskvie. Ale takoje možna było stavić i ŭ hodzie 1990-m. A ŭ teatar ža jdzieš pabačyć nie žyćciapis peŭnaha dackaha prynca, a znaki siońniašniaha dnia ŭ historyi Hamleta. Kali ž sol stracić siłu, dyk čym asoliš jaje?
I aktory adčuvajuć hetuju sensavuju niedanapoŭnienaść. Biaruć krykam tam, dzie nie staje źmiestu, nia znajuć miery ni ŭ śmiechu, ni ŭ ślozach. Biaruć brutalnaściu (čaho vartaja pieśnia «Byŭ u babki kazioł…») biez daj pryčyny. Ad hetaha vypirajuć druhasnyja linii. Hublajecca źmiestavaja hijerarchija. Što siońniašniamu hledaču da sahnanych u pačatku XX stahodździa ź ziamli arandataraŭ? Chiba, historyki dy žychary Zymbabve (tam Muhabe zaraz takim zajmajecca), pračujuć hety kanflikt. U pjesie Karatkieviča toj kanflikt važny dla razumieńnia ŭmovaŭ žyćcia Kupałavaj siamji. Na im budujucca važniejšyja dla aŭtara rečy. U pastanoŭcy ž jon, uzmocnieny jašče cytatami z «Raskidanaha hniazda», pavisaje ŭ pavietry.
Zusim jubilejnaja była b pastanoŭka, kab nie jubilar. Ujavicie: z sceny źnikaje ŭsio druhasnaje, «tumannaja mašyna» pracuje na poŭnuju siłu, i z hetaha tumanu, z hłybini, vychodzić, nakulhvajučy, sapraŭdny Janka Kupała. Pa śpinie muraški.
Hetaha vobrazu taksama niama ŭ tekście. Režyserskaja prydumka. Kupała ŭzoru 1942 hodu. Stomleny złamany čałaviek, jaki ŭžo ŭsio napisaŭ — i hienijalnyja paemy, i list vialikamu Stalinu ad biełaruskaha narodu.
Ale jon źjaŭlajecca — i pustoty pačynajuć ihrać. Jany detanujuć z vobrazam takoha Kupały. I dziŭna mianiajucca roli: raptoŭna ŭ persanaža pieratvarajecca sam režyser. Jon majecca na ŭvazie. Jon byŭ zmušany redahavać tekst mienavita tak, pakidajučy mienavita hetyja pustoty, zamianiajučy mienavita hetyja ŭryŭki. Čas vadziŭ jaho rukoj. «Sny…» — nibyta pomnik času, kali toje, pra što adkryta možna było kazać u 1981-m, pieratvarałasia ŭ namioki, a rečy, jasnyja ŭ 1991-m, — u namioki na namioki. Pastanoŭka dažyvie roŭna da kanca hetaha času. A potym razburycca, pravalicca sama ŭ siabie, nia vytrymaŭšy ciažaru pustaty.
A mo pjesu prosta rychtavali da pryjezdu Uha Čavesa? Jon rusałak acaniŭ by dakładna.
Zdymak BiełTA
