Гэтага чалавека са здзіўленымі дзіцячымі вачыма звычайна не пазнаюць на вуліцах. Плакатаў з ягонай выявай няма. Гаваркая свецкая хроніка пра яго маўчыць. Але многія і многія ведаюць на памяць, і да апошняга кадру, ягоныя казкі – “Прыгоды Бураціна” і “Прададзены смех”, “Пра Чырвоную Шапачку” і “Руды, сумленны, закаханы”, “Не пакідай” і “Казку пра зорнага хлопчыка”.
Леанід Нячаеў, першы кінаказачнік Беларусі, 3 траўня адзначае сямідзесяцігадовы юбілей. 21 красавіка ён вярнуўся з Масквы ў Менск – паказаць сваю новую кінастужку.
“Хрыстос уваскрос!” – звярнуўся Нячаеў са сцэны кінатэатра “Цэнтральны” да маленькіх гледачоў. Майстар прывез да дзетак “Дзюймовачку”. Рэжысёр ласкава згадзіўся адказаць на пытанні нашага карэспандэнта.
Наша Ніва: Што незвычайнага ў Вашай новай карціне?
Леанід Нячаеў: А незвычайна адно: усе свае карціны, двухсерыйныя, музычныя, я здымаў максімум 9 месяцаў.
Хаця загадзя трэба запісаць тэксты, музыку, зацвердзіць выканаўцаў, якія будуць пець. Дарэчы, бывалі дзівосы: хто ведаў, што на “Бураціна” заспявае Этуш. “Я ніколі не пеў,” – казаў Этуш. “Будзеш пець.” – гаварыў я яму. – Я на спектакль запрашаю, няўжо гэта не праспяваеце?” Былі пакуты да колікаў, але ён спеў. Басам. Спела і Рына Зялёная.
А “Дзюймовачкай” мы займаліся доўга. Ад моманту заключэння кантракту да здачы карціны прайшло роўна чатыры гады.
НН: Чаму так?
Леанід Нячаеў: Усё гэта было абумоўлена адным… – непаступленне грошай у кінавытворчасць прыводзіць да сама трагічных наступстваў.
Я зацвярджаю дзяўчынку – колькі мы яе шукалі! І, нарэшце, знаходзіцца ідэал – я ніколі не забуду, што з ёю было, і што было з мамай, калі я сказаў: “Прабачце, але яна ўжо вырасла.” А ёй так хацелася сыграць. У яе зубы змяніліся за гэты час. Карацей, быў жах.
Распадаўся калектыў, студыя, што мусіла рабіць кампутарную графіку таксама сышла, кажуць: “Што мы будзем чакаць, нам праца патрэбна”.
Адзіныя два чалавека, якія з першага моманта – я памятаю на фэсце ў Анапе – сядзіць Света Кручкова з сынам. А я: “О, Жаба!” “Чаго гэта ты, Лёнька?” А ў мяне сцэнар на руках – я ёй кладу. “А вось гэта Жабік, ейны сын.” Руды. Прыгожы, цудоўны, пухлы тварык – проста цуд.
Усё зацвердзілі, здымаемся. А калі мы пачалі здымаць – Жабік ужо стаў вышэйшы за матулю. Можаце сабе ўявіць. А яна: “Канешне, я буду здымацца” Але – Жабіка ужо няма.
Лёня Мазгавы – актор фантастычны. І яму сказаў: “Сыграеш у мяне крата?”
“Якога крата? Дый што там, увогуле? Крот – сквапны, зернейкі лічыць …”
“Ты што звар’яцеў? Не глядзеў мае карціны?”
“Што – другі крот?”
“Другі не другі, а крот – як з’ява філасофская, магутная – гэта ж Крот”.
НН: Чыім мастаком Вы сябе лічыце – рускім, беларускім, а, мо’, нават, дацкім – вось паставілі “Дзюймовачку”?
Леанд Нячаеў: Двойка вам! Як, адна краіна – можна гаварыць: рускі, беларускі.
Які рускі, беларускі? Я – гэта я. Я, мабыць, ужо дзесьці там (паказваючы ўверх). Мяне неяк запытвалі: “Слухай, Лёня, а чаму атрымалася, што ў цябе ў “Прыгодах Бураціна” 90% габрэяў? Амаль усе выканаўцы, аўтары – яўрэі.” А мне нават у галаву гэта й не прыходзіла.
Меня не хвалюе, хто гэты хлопчык Рома Столкарц. Ну, натуральна, ён яўрэй. Ён – ідэальная істота. Ці Грыша Светларусаў. І гэта нешта! Той жа Дзімка Іосіфаў. Ну, што мы будзем гаварыць…
НН: Цяпер іншыя спрабуюць паўтарыць Ваш досвед, зняць такія ж музычныя казкі – на “Беларусьфільме”. Але – не атрымліваецца. Чаму? У чым Ваш сакрэт?
Леанід Нячаеў: А гэта немагчыма. Ёсць сыходны прамень. Ф’ю! Сфакусаваць прамень. Як ён тут, чаму я тут апынуўся – я не ведаю. Але гэта адбылося. Як? Чаму прыйшла ідэя? Мне далі сцэнар пяцісерыйнага прыгодніцкага мультфільма “Прыгоды Бураціна”. А я ўзяў і напісаў: “двухсерыйны музычны фільм”. У сцэнары быў дзіцячы тэатр – і Бураціна быў такі хлопчык шаляй-валяй. А Мальвіна была ўся такая-растакая. А пачынаецца карціна, што ён спазняецца на прадстаўленне.
Я кажу: “Усё гэта ф’юць! Казка!” Ёсць разуменне – давяраеш казцы? – і ўсё. Давер да казкі, магчымасць стварыць фантастычную рэальнасць – гэта вельмі важны момант – стварыць фантастычную рэальнасць. Калі ты на гэтае спадзяешся і ведаеш, што гэта зробіш – усё наперадзе. А так – не.
Казкі Роў – вельмі ўпадабаю гэтага мастака – але не маглі раней з’явіцца “Чырвоная Шапачка” ці “Бураціна” вось такія. Хаця я лічу, што геніяльная карціна “Залаты ключык” 1939 году. Мне казалі: “Як? На такое замахнуўся?” Не, ужо час другі, ужо другі падтэкст.
НН: А ці патрэбныя, увогуле, казкі? Вам чатыры гады не давалі грошай на фільм…
Леанід Нячаеў: А перад гэтым я за 17 гадоў на “Беларусьфільме”зняў 13 фільмаў (адзін у Кіеве). За 20 гадоў у Маскве – я зняў тры. Нічога сабе. Дзесяць гадоў прастою ў рэжысёра – найвялікшае глупства. Гэта немагчыма. Мне кажуць: “Мы не робім дзіцячага кіно.”
Аднойчы ў Доме кіно была нейкая сустрэча, і кажуць: “Вось быў Нячаеў, быў Нячаеў! вось былі рэжысёры!” “Хто быў?” – “Ну, Нячаеў быў, вы што не ведаеце, быў такі рэжысёр?” – “А я хто?!!” А яны мяне не бачылі. Я нідзе ніколі не тусаваўся, я не свячуся на тэлевізіі, для мяне гэта…
НН: Дык ці не лепей пад выглядам дзіцячага кіно здымаць гламурныя кліпы з зубадрабільнымі эфектамі, з панапханай рэкламай? Гэта карыстаецца папулярнасцю.
Леанід Нячаеў: Мы выхаваныя пры сацыялізме. І філасофія наша была ў тым, што мы павінны рабіць высокамастацкае ідэйнае кіно. І “ідэя” ж – не абавязкова сацыялістычная, камуністычная. Ёсць думка – “дзеля чаго”. Навошта? Ёсць філасофія рэчы. Мне кажуць: “Людзі пруцца глядзець “Гары Потэра””. Ну, калі ласка, растлумачце, мне, дурню, у чым тая вялікая ідэя. Гэта – набор трукаў, як кажуць, экшн.
НН: А ў чым Вашая ідэя? Ідэя Леаніда Нячаева?
Леанід Нячаеў: А мая ідэя… – як гэта паварочваецца язык запытацца, у чым ідэя “Бураціна”? А ў чым ідэя “Шапкі”? А “Прададзенага смеху”?... (Нячаеў хвалюецца і п’е валідол. Ён гаворыць вельмі ціха, але можна разабраць словы песні):
“Кто бы что не говорил там, выход есть у нас пока из любого лабиринта, из любого тупика. Есть неведомая сила, чтобы нам, беде назло, всё прощалось и сходило, удавалось и везло…”
