«Ja moh ździejśnić samuju vialikuju pamyłku ŭ svaim žyćci»
Alaksiej Saprykin naradziŭsia ŭ Minsku. Vučyŭsia ŭ biełaruskamoŭnaj himnazii, hraŭ na harmoniku ŭ zasłužanym kalektyvie Respubliki Biełaruś ansambli «Dudaryki». Paśla himnazii pastupiŭ na hieahrafičny fakultet BDU.
«Ja moh ździejśnić, napeŭna, samuju vialikuju pamyłku ŭ svaim žyćci. Ale, dziakuj bohu, ja nie staŭ hieohrafam, — śmiajecca Alaksiej. — Ja atrymaŭ dypłom treciaj stupieni na respublikanskim etapie alimpijady pa hieahrafii, jaki davaŭ mnie mahčymaść pastupić na hieafak bieź ispytaŭ. Kali tabie siamnaccać hadoŭ, jość hety strach pastupleńnia. Baćki kažuć, što treba iści tudy, bo chočuć, kab u ciabie była niejkaja adukacyja, a ty chočaš zajmacca tvorčaściu!»
Adzin ź pieršych śpiektaklaŭ u teatry, pryvatny archiŭ
Tady Alaksiej vyrašyŭ pajści pa šlachu najmienšaha supracivu, pra što paškadavaŭ užo na pieršym siemiestry navučańnia na hieafaku.
«Ja nie razumieŭ, što ja tut rablu. Dla čaho? Pierśpiektyvy zusim nie radavali. Ale potym u nas praviali ankietavańnie, čym my chočam zajmacca akramia vučoby. Ja abraŭ teatr i prajšoŭ sumoŭje. Tak ja patrapiŭ u teatr «Na bałkonie». Ja tam prabyŭ uvieś čas navučańnia ŭ BDU i zrazumieŭ, što heta toje, u čym mnie treba raźvivacca».
Padčas navučańnia na hieafaku, pryvatny archiŭ
«Ja na heta ŭsio hladžu i dumaju pra siabie: a tak možna pracavać u teatry?»
Paźniej Alaksiej pačaŭ pracavać u «Art Siadzibie». U toj čas Svabodny teatr pakazvaŭ tam śpiektakl «Ziamla №2».
«Ja hladzieŭ, jak jany repieciravali, i mnie było tak cikava! Tam užo byli viadomyja mnie ludzi: naprykład, Paša Haradnicki z hurta «RSP», jaki ja słuchaŭ jašče ŭ škole. A tut ja baču hetych ludziej u zusim inšym ampłua. Jany prymatali telefon da mikrafonnaj stojki skotčam, uklučyli skajp, ź jakoha viaščaŭ režysior śpiektaklu Uładzimir Ščerbań. Ja na heta ŭsio hladzieŭ i dumaŭ: a tak možna? Mianie heta vielmi ŭraziła, i ja skazaŭ sabie: ja chaču tam taksama ihrać».
U tym ža hodzie Alaksiej prajšoŭ nabor u teatralnuju łabaratoryju Fortinbras i staŭ supracoŭničać sa Svabodnym teatram. Chłopiec praciahvaŭ pracavać u niekalkich miescach, paralelna była adpracoŭka paśla hieafaka i novaja vučoba ŭ Jeŭrapiejskim humanitarnym univiersitecie.
«Spačatku ŭ Fortinbras było navučańnie, ja zajmaŭsia ź piedahohami, jakija potym stali maimi kalehami pa teatralnaj scenie. Było chvalavańnie i było vielmi cikava spryčynicca da novaha vidu mastactva, sučasnaha dakumientalnaha, psichałahičnaha. Ja pryjšoŭ u studyju vosieńniu — i ŭžo ŭviesnu my zrabili pieršy śpiektakl «Centralny» z Uładzimiram Ščerbaniem. Hety śpiektakl tady tak streliŭ! Ja adčuvaŭ vialiki honar za toje, što my zrabili».
Śpiektakl Centralny, fota — Kola Kupryč
«Heta narkotyk. Ty nie možaš nie hrać, ty pavinien vychodzić na scenu»
Potym u Alaksieja zdaryŭsia składany pieryjad u siamji i asabistym žyćci. Chłopiec adčuvaŭ tatalnuju rospač, nie było siłaŭ štości prydumlać, ale jon uparta praciahvaŭ chadzić u teatr i pracavać nad saboj.
«Było absalutna nie da tvorčaści, u mianie zdaralisia kanflikty. Voś niadaŭna sustrakalisia z maim piedahoham pa akciorskim majsterstvie Marynaj Jakubovič. Jana naviedvała adzin z maich śpiektaklaŭ. Ja kažu: «Maryna, pamiataješ, jak my pastajanna spračalisia na repietycyjach? Ty była niezadavolenaja, što ja niešta nie rablu». Jana navat admaŭlałasia sa mnoj pracavać, — śmiajecca akcior. — A ciapier u nas absalutna vydatnyja adnosiny, jana skazała, što vielmi hanarycca, što ja byŭ jaje studentam, a zaraz źjaŭlajusia jejnym kaleham».
Śpiektakl «Siehodnia nikto nie rodiłsia», fota — Kola Kupryč
Paśla zaniapadu ŭ žyćci Alaksieja pačaŭsia pieryjad roskvitu.
«Kali ty hraješ kožny tydzień pa try-čatyry śpiektakli, a tabie hetaha mała! Heta narkotyk. Ty nie možaš nie hrać, nie možaš ni pra što dumać, ty pavinien vychodzić na scenu. Mnie chaciełasia bolej i bolej, ja byŭ hatovy kožny dzień tak vykładvacca. Heta było absalutnym ščaściem, bo ty razumieješ, što ty na svaim miescy, na lubimaj pracy, ty robiš kłasnyja rečy i ŭsio vydatna».
Śpiektakl «Sabaki Eŭropy», pryvatny archiŭ
U 2019 hodzie ŭ Svabodnym pačali stavić «Sabak Eŭropy» pavodle tvora Alhierda Bachareviča. Premjera śpiektakla musiła adbycca ŭ 2020-m na scenie teatra Barbican u Łondanie, ale jaje pieranieśli praz pandemiju ažno na 2022-i.
Paralelna z repietycyjami «Sabak» Alaksiej udzielničaŭ u pastanoŭcy śpiektakla «Rejkjavik-74» Jury Dzivakova.
Rejkjavik 74, fota — Dzina Daniłovič
«Paśla cełaha dnia pracy na repietycyjach «Sabak» my jechali repieciravać ź Juram. Śpiektakl na vielmi ciažkuju psichałahična temu, ale praces byŭ lohki, z humaram. I kali ŭ ciabie režysior na placoŭcy (režysior «Sabak» Mikałaj Chalezin nie mieŭ mahčymaści pryjazdžać u Biełaruś, tamu padklučaŭsia da akcioraŭ anłajn), jon vałodaje ŭnikalnym mietadam pastanoŭki, ty absalutna pa-inšamu raskryvaješsia, jon ciabie raskryvaje inšym čynam. Davier heta? Mahčyma».
Padčas pandemii akciory Svabodnaha syšli ŭ łakdaŭn, ale navat z domu zrabili śpiektakl anłajn — «Škoła dla durniaŭ» pavodle pjesy Sašy Sakałova.
«Heta taksama cikavy čas, kali ŭ ciabie nie tolki ŭžo režysior z kampjutara, ale ŭsie z kampjutara. Moj pieršy kampazitarski debiut zdaryŭsia ŭ hetym śpiektakli, ja napisaŭ eciud dla kancoŭki, zasvoiŭ dla siabie novy instrumient — akardeon».
«Vystupy ŭ dvarach jak vostrasiužetny bajavik»
Paśla vybaraŭ 2020-ha Alaksiej razam z kalehami pačali hrać śpiektakli ŭ minskich dvarach.
«Historyi, jakija zdaralisia ŭ dvarach, hetyja pasiadziełki, harbata — heta najlepšaje, što zdaryłasia ź Biełaruśsiu ŭ 2020 hodzie. Heta dało razumieńnie, što tabie nie patrebnaja dziaržava dla taho, kab vyrašyć svaje pytańni. Hetaja madel dvaroŭ vydatna spracavała jak prykład samaarhanizacyi ludziej. U dvarach była mahija. Ludzi zvanili, pisali: «Pryjazdžajcie». Chtości prynosiŭ ježu, niechta prynosiŭ harbatu i kavu, chtości nieviadomy ŭpryhožvaŭ hety dvor, a niechta achoŭvaŭ, byŭ adkazny za kamunikacyju».
Adnojčy teatr navat vystupaŭ u dvary kala Akreścina, chacia i tam było ŭsio «schoplena», kaža Alaksiej.
«Nam skazali: «Usio narmalna, kali što, tam mašyna. Vy tudy siadajecie, my vas vyvozim».
Potym stała chaładać, pačalisia zatrymańni tvorcaŭ u dvarach, było ŭžo prablematyčna vystupać. Pieršy raz my sutyknulisia z amapam, kali vystupali za horadam. Tam była adkrytaja placoŭka, ale, kali što, biehčy nie było kudy, dy i biessensoŭna, supraciŭlacca taksama. Jany sprabavali vyznačyć, što adbyvajecca, ci spažyvajem ałkahol i inšaje. Potym pierapisali dadzienyja kahości z arhanizataraŭ i źjechali».
Tut Alaksiej pryhadvaje jašče adzin vypadak z dvarovych śpiektaklaŭ.
«Paśla vystupu ja zahružaŭ rekvizit u mašynu. Padychodziać arhanizatary i kažuć: «Tut prachodziŭ chłopiec, jaki pierapisaŭ numary mašyn. Kala zapraŭki staić busik z amapam, buduć chapać». Nas zaprasili dadomu pasiadzieć, pieračakać. Heta byŭ jak vostrasiužetny bajavik. My siadzieli ŭ adnoj z kvater, usie napružanyja, i tut zvanok u dźviery, padymajuć damafon, a tam kažuć: «Heta kurjer». My pierahladajemsia, razumiejem, što zaraz budzie chapun. I tut adna z žančyn kaža: «Oj, ja zabyłasia! Ja ž dačce na narodziny sušy zamoviła!»» — śmiajecca Alaksiej.
Z traŭnia 2022 hoda Alaksiej nie źjaŭlajecca siabram trupy Biełaruskaha Svabodnaha Teatra.
«U kastryčniku 2021 hoda teatr źjechaŭ ź Minska, paśla taho jak pałova trupy emihravała samastojna. Kiraŭnictva abviaściła, što 2022 hod teatr praviadzie ŭ rełakacyi ŭ Polščy. Ale nie vykanała svaich abiacańniaŭ, što mianie nie zadavoliła. U krasaviku 2022-ha padčas razmovy z kiraŭnictvam teatra mnie paviedamili, što z 15 traŭnia spyniajuć stałaje supracoŭnictva sa mnoj. Pra što ja nie škaduju, bo nie zdradziŭ sabie».
«U emihracyi ja atrymaŭ mahčymaść być saboj»
U śniežni 2020-ha Alaksiej adsiadzieŭ 15 sutak pa «narodnym» artykule. U traŭni 2021 hoda razam ź dziaŭčynaj akcior emihravaŭ praz pahrozu svajoj svabodzie. Rašeńnie pra pierajezd prymałasia vielmi niaprosta. Paśla parady advakataŭ źjazdžać chłopiec praciahvaŭ zastavacca ŭ Biełarusi i chavaŭsia, ale nadyšoŭ momant «tak dalej niemahčyma», kaža Alaksiej.
Pieršy čas u emihracyi Alaksiej pražyŭ u hatelach u roznych krainach — tak było tańniej, čym zdymać stałaje žytło. Chłopiec kaža, što takoje žyćcio adlustroŭvała i psichałahičny stan «voś-voś i vierniemsia ŭ Biełaruś», była nadzieja.
«Tvajo žytło źmianiajecca razam z tvaim psichałahičnym stanam, jak ty ŭsprymaješ svajo znachodžańnie za miažoj u dadzienym kankretnym momancie. Spačatku heta maleńki pakoj z drennym śviatłom, potym u ciabie numar z kuchniaj, dzie ty ŭžo možaš sabie hatavać, paźniej źjaŭlajecca pakoj ź ladoŭniaj i pasudamyjkaj, utulny i pryhožy. A ŭrešcie razumieješ, što ničoha nie zamienić kvateru, što ŭ ciabie jość niejki dom, dzie ty možaš, naprykład, razmalavać ścianu i pasunuć kanapu, jak tabie zručna».
Za čas emihracyi Alaksiej paśpieŭ pažyć u Litvie, Ukrainie, Vialikabrytanii, Čechii i ŭžo dva hady žyvie ŭ Varšavie. Chłopiec kaža, što asiarodździe ŭ Polščy spryjalnaje dla biełarusaŭ, asabliva praz toje, što možna być spakojnym za svajo lehalnaje znachodžańnie. Taksama Alaksiej kaža, što sutykaŭsia ŭ žyćci i pracy z polskimi tvorcami i nikoli nie było niejkaha niepryjaznaha staŭleńnia, usie byli pryjemnymi ludźmi.
«Jasna, što my, tvorcy ŭ emihracyi, pieradusim pretendujem na štości — na pracu, na hrošy, na miesca. Ale ja nikoli nie čuŭ u svoj bok niejkich abvinavačańniaŭ ci čahości inšaha. A Varšava — heta novy Minsk. Tut i biełaruskaje asiarodździe, i padziejaŭ bahata raznastajnych, i miescaŭ».
Emihracyja — heta strata ci zdabytak?
«Heta i strata, i zdabytak. Bo z adnaho boku, ja straciŭ radzimu, ja nie mahu tudy pryjechać. Ja stračvaju suviaź, bo nie razumieju da kanca, što zaraz tam adbyvajecca. Ja straciŭ svajho dziadulu i nie zmoh pryjechać na jaho pachavańnie. Heta samaja vialikaja strata z usich, jakija mohuć być. Ja straciŭ šmat ludziej, bo emihracyja prymušaje pakazać svajo abličča, jakoje chavałasia: tut vychad z zony kamfortu niaprosty, za jaho treba płacić.
Ale ŭ emihracyi ja atrymaŭ mahčymaść być saboj, mieć uładu nad svaim žyćciom. Ja atrymaŭ bolš mahčymaściaŭ, pašyreńnie vobrazu myśleńnia, śviadomaści, źmianiŭ ład žyćcia. My pabralisia šlubam z majoj dziaŭčynaj. Heta ž vydatna! Ja zdabyŭ novych znajomych, siabroŭ i kalehaŭ. I ja spadziajusia, što ŭsio i dalej atrymajecca».
Jurmała, pryvatny archiŭ
«Zabojstva kabančyka i pieratvareńnie jaho ŭ prysmaki — heta mietafara našaha žyćcia»
Letaś Alaksiej pačaŭ ihrać u śpiektakli Jury Dzivakova «Kaniec paŭkabana» pavodle tvora Chielmunta Kajzera.
Śpiektakl «Kaniec paŭkabana», fota — Alaksandar Vałodzin
«Teatralny instytut zrabiŭ rezidencyju dla biełaruskich tvorcaŭ. Mianie adabrali, i my stali pracavać ź Juram. Možna było abrać teksty dla čytańnia z sučasnaj biełaruskaj, polskaj, ukrainskaj dramaturhii. I tut Jura prynosić «Kaniec paŭkabana». My jaho pačytali, jon vielmi spadabaŭsia i my pačali raźmiarkoŭvać roli. Polski tekst byŭ vielmi składany, tam było šmat novych słovaŭ, ale niešta ŭ im było mahičnaje, što pryciahvała».
Alaksiej kaža, što hety śpiektakl staŭ dla jaho novaju prystupkaju — zajhrać na polskaj movie, jakoj jon nie vałodaje jak rodnaj.
«Kali ty razabraŭsia ŭ tekście, to ty ŭžo byccam znachodzišsia ŭ ciopłym basiejnie ź pienaj, roznymi alejami i solami. Znachodziš roznyja sensy ŭ im, abychodzišsia ź im vielmi piaščotna i intymna, niahledziačy na jaho ekzistencyjalnuju važnaść».
U tekście tvora ŭzdymajucca vielmi hłybokija čałaviečyja pytańni praz takuju zvykłuju dla nas reč, jak zabojstva kabana. Ale tolki ad asoby samoha kabana.
«Zatrymańni, pieratrusy, katavańni, zabojstvy, hvałt — hetaha ŭ žyćci stolki! I nastolki ŭkaraniłasia, što my heta ŭsprymajem užo jak niešta adekvatnaje. Zabojstva kabančyka i pieratvareńnie jaho ŭ prysmaki — heta mietafara našaha žyćcia».
Na žal, u čałaviectva nikoli nie atrymlivałasia pierapracavać dośvied vajny ci hvałtu ŭ štości karysnaje. Usio roŭna vojny paŭtaralisia, paŭtarajucca i buduć paŭtaracca, razvažaje Alaksiej.
«U pjesie ŭ knyra byŭ spadzieŭ na chłopčyka Juziu, jaki jaho pacałavaŭ, što toj nie stanie takim, jak hetyja miaśniki, jakija hod za hodam robiać adno i toje ž. Ale hety spadzieŭ nie apraŭdaŭsia. I što rabić u hetaj situacyi? Hłabalna niama adkazu, a łakalna jość. Pavinny być niejkija kaštoŭnaści marali i humanizmu».
Pierad premjeraj akcior sutki ničoha nie jeŭ, kab hłybiej užycca ŭ rolu, bo kabančyka hetaksama nie kormiać pierad zabojstvam.
«Pajeŭšy apošni raz u šeść viečara, ranicaj ty pračynaješsia absalutna hałodny, biez enierhii, niama sił repieciravać. Ale paśla repietycyi ty adčuvaješ taki pryliŭ enierhii, vychodziš na scenu ŭ zusim inšym stanie. Ja b jašče raz paŭtaryŭ taki ekśpierymient!»
«Ty siadziš bieź śviatła i ciapła ŭ vołkaj staroj kaniušni»
Alaksiej taksama pačaŭ ihrać u śpiektakli pra biełaruskija padziei «Mora Kryściny» Andreja Novika. Artyst kaža, što tut tematyka najbolš blizkaja, bo jon sam byŭ u turmie i bačyŭ usio znutry.
Śpiektakl «Mora Kryściny», fota — Anton Asadčy
«Ja na svaim dośviedzie adčuŭ, što tam treba rabić, kab vyžyć. U turmie idzie baraćba za svajo zdaroŭje i žyćcio. Moj sukamiernik vymušany byŭ prasić, kab jamu pieradali insulin. Tam usio prynižalna. Kali ty chvareješ na kovid, a tabie dajuć tolki paracetamoł. Kali ty siadziš bieź śviatła i ciapła ŭ vołkaj staroj kaniušni ŭ Baranavičach. Bo heta sapraŭdy była kaniušnia ŭ carski čas. Usio heta strašna».
Akcior padkreślivaje, što takija śpiektakli nie dla biełaruskaha hledača, a pieradusim dla zamiežnaha, kab jany razumieli, što i čamu adbyvajecca.
«U śviecie tak šmat adbyvajecca ŭsiaho, i jak my zabyvajemsia na strašnyja padziei ŭ inšych krainach, tak mohuć zabycca na nas. A tut na tabie šaniec: na, pahladzi, adčuj. Moža być, pastavim ciabie taksama da ściany stajać z rukami da hary paŭhadziny? Pahladzim, praz kolki chvilin jany ŭ ciabie aniamiejuć. Nu voś u hetym peŭnaja misija śpiektaklu jość. My robim heta jak usie nieabyjakavyja biełarusy, sa svajho hledzišča, z ulikam svaich mahčymaściaŭ».
«Heta moža być składaniej, čym vyjści hołym na scenu»
Taksama Alaksiej pryhadvaje svaju rolu ŭ śpiektakli «Galera», dzie akciory dzialilisia asabistymi historyjami.
Śpiektakl «Galera», fota — Anton Asadčy
«Svaju historyju praściej raspaviadać, tamu što ty viedaješ, jak jaje raspavieści. Ty nie prydumlaješ. Ź inšaha boku, padzialicca čymści intymnym zaŭsiody ciažka. Ale teatr mienavita pra intymnaść, pra ščyraść i praŭdu. Atrymlivajecca taki kalektyŭny psichaterapieŭt, kali ty raskazvaješ niejkuju svaju daŭniuju historyju na scenie. Heta moža być składaniej, čym prosta vyjści hołym na scenu».
ZŁO
Akramia teatra, Alaksiej jašče zajmajecca muzykaj. I ŭ jaho navat jość muzyčnaje alter eha — ZŁO.
ZŁO, fota — pryvatny archiŭ
«Kali ja žyŭ sa svaim siabram śpievakom Pieciem Klujevym, my lubili hladzieć «Ościna Paŭersa», dzie aktor Majk Majers uvasobiŭ Doktara Zło. I mianie vielmi pryciahnuła hetaja rola Zła. Čamu jon staŭ Złom? Čamu Zło tak siabie pavodzić? U čym hałoŭnaja meta? Tym bolš jość takaja «dabrynia», kali ludzi tabie ŭ tvar uśmichajucca, usie takija puchnatyja i chočuć usim spadabacca. A za tvajoj śpinaj robiać zusim inšaje. A «zło» niazručnaje. Nichto nie choča być «złom» publična».
Alaksiej zrabiŭ niekalki trekaŭ, a taksama niekalki kałabaracyj ź inšymi biełaruskimi repierami. U sakaviku chłopcy razam vystupili na kancercie repiera Mandzik u Varšavie.
«My ŭžo damovilisia na novuju kałabaracyju. I zaraz u pracesie napisańnia čarhovaj supolnaj pieśni».
Jakaja budzie kultura ŭ Biełarusi ŭ budučyni?
«Jana pavinna być roznaj, dla roznaj aŭdytoryi. Pieradusim pavinna być narodnaja kultura, ź jakoj usio pajšło. Pavinna być sučasnaje mastactva, jakoje adpaviadaje sučasnym trendam. Pavinny być režysiory, akciory, jakija majuć svaju śpiecyfičnuju viziju. Pavinny być masavyja pradukty, jakija buduć dastupnyja šyrokamu kołu. Ale kali kazać pra biełaruskuju kulturu ŭ suśvietnym kantekście, to treba adychodzić ad kapiravańnia, niejkaj niepaŭnavartasnaści. Być samimi saboj».
