Maximilien Brice, © CERN
Navukoŭcam, što pracujuć nad Vialikim hadronnym kałajderam, zapusk jakoha adbyŭsia 10 vieraśnia, prychodzić masa elektronnych listoŭ z pahrozami, piša Telegraph.co.uk. Aŭtary pasłańniaŭ pratestujuć suprać zapusku paskaralnika elementarnych čaścic. Jany ličać, što kałajder nie pakinie ani znaku ad našaj planety.
Napiaredadni zapusku kałajdera specyjalisty vydali čarhovuju aficyjnuju spravazdaču, kab zapeŭnić, što hety navukovy prybor, niahledziačy na zvyšpamiery i zvyšparametry, całkam biaśpiečny:
«Lubyja mierkavańni, što jon moža ŭjaŭlać ryzyku, — čystaja fantazija. VHK uznaŭlaje ŭ kantralavanych labaratornych umovach sutyknieńni z enerhijaj, mienšaj, čym u atmasfery pry sutyknieńni malekuł z kaśmičnymi promniami, jakija bambardujuć Ziamlu miljardy hadoŭ… My vyvučali mahčymaść źjaŭleńnia ŭ VHKu hipatetyčnych abjektaŭ, takich jak vakuumnyja puchiry, mahnitnyja manapolii, mikraskapičnyja dzirki i dzivačyvy (čaścinki «dziŭnaha rečyva», jakoje składajecca z s-kvarkaŭ, anhł: strangelet, ras: strapielka) i nia vyjavili źviazanaj ź imi ryzyki»
Zrešty, praciŭnikam VHK jość što zapiarečyć navukoŭcam. Sioleta 27 traŭnia ŭ kałajdery ŭžo zdaryŭsia vybuch, pryčym padčas davoli biaskryŭdnaha eksperymentu. Dziela nieviadomaj pryčyny ŭ časie vyprabavańniaŭ vybuchnuŭ adzin z mahnitaŭ, tunel zapoŭniŭsia hielijem z systemy achałodžvańnia, uvieś persanał daviałosia evakujavać.
Ideja Vialikaha hadronnaha kałajdera źjaviłasia ŭ 1984 hodzie, a była aficyjna ŭchvalenaja tolki praź dziesiać hadoŭ. Budavać jaho pačali ŭ 2001-m. Sioleta 11 i 24 žniŭnia ŭžo prachodzili papiarednija vyprabavańni kanstrukcyi. Čakanaha Apakalipsysu tady nia zdaryłasia.
Vialiki hadronny kałajder zbudavany na stometrovaj hłybini pad Francyjaj i Švajcaryjaj, na ŭschod ad Ženievy, la padnožža Jurskich hor
. Jon ujaŭlaje ź siabie kalcavy paskaralnik zaradžanych čaścic na sustrečnych pučkach — ułasna, heta i jość definicyja słova «kałajder». Vialikaj hetaja kanstrukcyja nazvanaja z-za svaich pamieraŭ — 26,7 kilametraŭ. Hadrony — heta pratony i ciažkija jadry, jakija buduć razhaniacca ŭ kałajdery.
Apošnija niekalki miesiacaŭ paskaralnik achałodžvali da pracoŭnaj temperatury — niečuvanaha choładu — 1,9 hradusa pa Kielvinu (-271,25 pa Celsiju). Uvohule, prajekt ŭvieś składajecca ź ličbaŭ, jakija ciažka ŭjavić. Vieličeznyja pamiery — minimalnyja temperatury, najdrabniejšyja čaścicy — najvialikšyja chutkaści. Hihanckaja suma, vydatkavanaja na pabudovu kałajdera — 9 miljardaŭ dalaraŭ. Hihanckaje raschodavańnie elektraenerhii — 10 % ad taho, što spažyvaje za hod usia Ženeva.
VHKoł kałajderu mnoha šumu. Chto-nichto nia vieryć dovadam navukoŭcaŭ i varožyć, što hetaja sierada moža stacca apošniaj u čałaviečaj historyi. Nia mienš fantastyčnyja prahnozy hučać i z vusnaŭ navukoŭcaŭ. Hetak, prafesarka rasiejskaj Akademii navuk Iryna Arefjeva i doktar navuk Ihar Vałovič vykazali mierkavańnie, što zapusk kałajderu moža pryvieści da stvareńnia mašyny času, paviedamiŭ časopis New Scientist. Zrešty, adrazu źjaviłasia mierkavańnie, što słovy rasiejskich navukoŭcaŭ pry pierakładzie z navukovaj rasiejskaj na žurnalisckuju rasiejskuju praz anhielskuju niapravilna interpretavali.
Tym nia mienš, pesymisty praciahvajuć trymacca taho, što vierahodnaść katastrofy zastajecca, i ŭ sercy Eŭropy moža ŭtvarycca rukatvornaja čornaja dzirka dy prahłynuć usiu planetu. Naśpiech byŭ stvorany sajt ź pieralikam pahrozaŭ, jakija niasie Vialiki hadronny kałajder.
Zrešty, 10 vieraśnia nia budzie ličycca aficyjnym adkryćciom kałajdera. U sieradu pučok pratonaŭ upieršyniu pramčaŭ pa ŭsim kołcy, ale heta ŭsiaho tolki «hieneralnaja repetycyja». 21 kastryčnika adbudziecca cyrymonija, jakuju ŭračysta nazyvajuć «inaŭhuracyjaj». Paśla jaje pačniecca paŭnacennaje słužeńnie kałajderu navucy, a na poŭnuju mahutnaść jon zapracuje viasnoj nastupnaha hodu.
Naturalna, što
ad takich vialikich układańniaŭ navukoŭcy čakajuć vialikich adkryćciaŭ. Fizyki spadziajucca na źjaŭleńnie novych teoryj sił i čaścic, jakija dazvolać pałahodzić ci pierahledzieć isnyja ŭ siońniašniaj navucy teoryi. Navukoŭcy kažuć, što 2008-y moža stać apošnim hodam «staroj fizyki».U pryvatnaści, daśledčyki spadziajucca ŭ minijatury adnavić «Vialiki vybuch», jaki šmat miljonaŭ hadoŭ tamu staŭsia pačatkam Suśvietu, atrymać novyja źviestki pra pieraŭtvareńnie materyi ŭ enerhiju, zazirnuć u tajamnicy antyrečyva j razabracca va ŭzajeminach prastory i času. Dziela hetaha zaplanavana mnostva eksperymentaŭ, sutnaść jakich pieradać prostaj nienavukovaj movaj nie ŭjaŭlajecca niakaj mažlivaści.
U sieradu navukoŭcy z CERN skončyli pracoŭny dzień šampanskim. Zapusk kałajderu prajšoŭ udała. A 10-j ranku pučok pratonaŭ upieršyniu praviali pa ŭsioj daŭžyni 27-kilametrovaha paskaralnika.Adzin za adnym navukoŭcy praviarali kožny z vaśmi sektaraŭ unikalnaha «hadronapravodu» i stavili ptušački nasuprać usich pazycyj. Mahnity fakusavali dy ŭtrymlivajuć pučok jak maje być, kryjahiennyja systemy, raznastajnyja datčyki dy detektary pracavali karektna, da inšych system taksama narakańniaŭ nia ŭźnikła.
Što praŭda,
prychilnikam apakaliptyčnaha scenaru hetaja sierada nie pryniesła spakoju. Sprava ŭ tym, što hadrony zapuskalisia na chutkaści ŭ 30 razoŭ mienšaj za praduhledžanuju, i pratony mižsobku nie sutykalisia, a značycca, i nie mahli ničoha ŭtvaryć — ani čornych dzirak, ani navukovych adkryćciaŭ.
U hetym ahulnaeŭrapiejskim navukovym prajekcie ad pačatku ŭdzielničajuć biełaruskija fizyki. Jany raspracoŭvali detektary dla VHKu, dva navukoŭcy ź Miensku niepasredna ŭdzielničajuć u hetyja dni ŭ vyprabavańniach aparatu.
Videarolik CERN, jakaja zajmajecca stvareńniem VHKu |
Skieptyčny pohlad na hadronny kałajder ad dailymotion.com |
