Carkva ŭ Haradku — unikalny dla rehijonu pomnik draŭlanaha dojlidstva.
Jak i ŭ Minsku. Tolki pavietra čyściejšaje. Vandrujem pa maršrucie Zavałočycy—Haradok—Kałacičy—Hłusk razam ź Siarhiejem Chareŭskim.
Hłuščyna — kraj čysty i malaŭničy, praciaty mlavaj, ale paŭnavodnaj Pcičču, što vichlaje pa nizkich smarahdovych papłavach. Uzdoŭž jaje bierahoŭ usio daŭno abkulturana, asušana i abkošana. Ale varta adjechać ad Pcičy paŭtuzinu kiłamietraŭ ubok,
i vas abstupiać staryja kałmatyja lasy, poŭnyja jahad i hryboŭ… Pavietra tut absalutna čystaje.
Da čyhunak daloka. A voś naftu zdabyvajuć! Tutaka jość bolš za 20 svidravin, što ekspłuatujucca. Na sapraŭdnych naftavych vyškach, rychtyk jak u Azierbajdžanie, idzie zdabyča syraviny, što potym traplaje ŭ 30‑kiłamietrovy naftapravod. Hłuski rajon — adziny ŭ Mahiloŭskaj vobłasci, dzie zdabyvajuć naftu.
Jak źjechać z kolišniaha Varšaŭskaha traktu, pamiž Hłušaju i Starymi Darohami, na poŭ¬dzień, to adrazu i buduć Zavałočycy. Tam možna pahladzieć kolišni panski majontak Žylinskich sa staradaŭnim pałacam, i kurhany, kurhany, kurhany pa vakolicach….
Vialiki pryhožy pałac — i ciapier hałoŭnaja relikvija i honar Zavałočycaŭ. Pakaštujcie, kali paščaścić, zavałačanskaha miodu i małaka, prajdziciesia pa vakolicach, starych mohiłkach, bierahami Pcičy, uściaž sakaŭnych papłavoŭ, pasiadzicie nadviačorkam z vudaju…
Za Zavałočycami, jak pierajechać novuju šašu na Babrujsk, možna zajechać u Dvarec, simpatyčnuju, ale ciapier užo ladaščuju viosku. Tut taksama zastaŭsia ramantyčny staraśviecki park, reštki vialikaha pałacu, kolki staradaŭnich budynkaŭ miž prysadaŭ. Heta była jašče adna siadziba Žylinskich, ale letniaja, dla adpačynku. Stary draŭlany pałac nieŭzabavie razvalicca darešty… Raźbianyja lištvy, rešty elehanckaje šaloŭki, akanicy, draŭlanyja karunki ŭdoŭž hzymsoŭ. A na ekzatyčnaj staroj listoŭnicy busły zbudavali hniazdo. Kab ža ž i ludziam uziać prykład dy nie dać prapaści takomu pomniku, aščadna dahledzieć jaho, jak busieł svaju buślanku. Tut čyściutkija vakolicy, ekzatyčny stary park, kolki aziorcaŭ, šykoŭnyja krajavidy razłohaŭ nad Pcičču… Niama tolki haspadara.
Niedaloka ad Dvarca, pry pavarocie na sam Hłusk, lažyć nad Pcičču vioska Haradok. U jaje vakolicach znojdziena dva dziesiatki kurhanoŭ bronzavaha vieku. Kurhany, pahorki, vałatoŭki tut paŭsiul. Dy i sam Haradok staić na vysokim pahorku, nad stromym bieraham Pcičy, što adsiul robicca raptam šyrejšaju i hłybiejšaju.
Na zachodniaj uskrainie vioski staić samy stary chram, adziny acaleły pa savieckaj uładzie nie tolki na Hłuščynie, ale i na ŭsich bierahach Pcičy. Kaźmadziamjanaŭskuju carkvu pabudavali ŭ 1814 hodzie ŭ honar pieramohi nad Napaleonam.
Carkva ŭ Haradku — unikalny dla rehijonu pomnik dojlidstva z vykarystańniem elemientaŭ kłasicyzmu.Chram na vysokim padmurku składajecca z malitoŭnaj zały pad vialikim kupałam, piacihrannaj apsidy, zvanicy i babinca. Hałoŭny ŭvachod zrobleny jak kłasičny porcik. Unutry kupał padtrymlivajecca słupami. U Kaźmadziamjanaŭskaj carkvie zastalisia j cikavyja raźblonyja azdoby. Za carom u Haradku byŭ samy vialiki ŭ vakolicach prychod. Dziva, ale za svaju amal dźviuchsothadovuju historyju hetaja carkva nikoli nie začyniałasia. Navat za savietami — tutejšy śviatar, ajciec Hieorhij Siemianiuk, byŭ vieteranam vajny i zdoleŭ adstajać svoj prychod. Carkva da siońnia zastajecca samaj šanavanaj śviatyniaju, da jakoj imknucca pilihrymy. Pieradusim na 14 listapada, tutejšaje prastolnaje śviata.
Kali jechać dalej uzdoŭž Pcičy, pad samym Hłuskam budzie vioska Kałacičy. Ciapier jaje pracharašyli, abrali ŭ jakaści ŭzornaha ahraharadka, to bok uvalili hrošaj… Dom kultury robić uražańnie. Tut ciapier dziejničaje ažno tuzin kłubaŭ i falkłornych kalektyvaŭ!
A ŭ historyju našaje kultury Kałacičy ŭvajšli pieradusim jak radzima Alhierda Jakuba Abuchoviča, hrafa Bandyneli, adnaho z pačynalnikaŭ našaje novaje litaratury. Abuchovič pražyŭ niezvyčajnaje žyćcio — vučyŭsia ŭ Słuckaj kalvinisckaj himnazii, doŭha žyŭ u Ženievie, braŭ udzieł u paŭstańni 1863 h., byŭ vysłany ŭ Sibir, a pa viartańni nastaŭničaŭ u Słucku. U Kałacičach pomnika Abuchoviču pakul niama. Ale žyvie najsakaviciejšaja, sapraŭdzičnaja našaja mova. I miaściny tut sapraŭdy pryhožyja.
Pakul u Hłusku ŭstalavali pomnik tolki Siarhieju Hrachoŭskamu. Dziciačyja, školnyja hady jahonyja prajšli mienavita ŭ hetym miastečku, jakomu jon pryśviaciŭ niemałuju častku svaich tvoraŭ. Pomnik staić na śvietłym i dahledžanym bulvary pasiarod miastečka. Naahuł hety bulvar — sapraŭdny honar Hłusku. Tut i raznastajnyja, časam dziŭnyja azdoby, i šykoŭnyja kvietniki.
Hłusk — staražytnaje miastečka, što zhadvajecca ŭžo z ChV stahodździa. U XVII st., kali horad byŭ dazvańnia źniščany kazakami, kniazi Pałubinskija pabudavali tut mahutnuju muravanuju cytadel z bastyjonami. Maštab zamku byŭ taki, što siońnia pasiaredzinie lohka źmiaściŭsia rajonny stadyjon.
U Hłusku i siońnia vam apaviaduć pra padziemnyja chady sa skarbami, pra škilety, čarapy, nievierajemnaj daŭžyni łabirynty…U Siarhieja Hrachoŭskaha ŭ apaviadańni «Kaścioł» havorycca, što niby dzied kazaŭ, što ad kaściołu da Haradku idzie patajemny chod, u jaki schavanyja žaleznyja kufry z zołatam i kaštoŭnymi kamianiami, tam ža zamuroŭvali vorahaŭ i zdradnikaŭ, dušy jakich stohnuć pa načach. Z zamkavych vałoŭ, usiaredzi¬nie jakich schavanyja muravanyja pierachody, adkryvajecca vieličnaja panarama pcičanskich papłavoŭ, navakolnych paloŭ, pieradmieściaŭ…
Usio ChVIII st. Hłusk naležaŭ Radziviłam, traplajučy to ŭ Mienskaje vajavodstva, to ŭ Navahradskaje. Niapeŭnaść pry miežach praciahvałasia i ŭ XX st., kali Hłuski rajon traplaŭ to ŭ Babrujskuju, to ŭ Paleskuju, to ŭ Minskuju vobłaści. Mo tamu tut nie tak usio pierałamali, jak u inšych haradach. U Hłusku zastałasia staradaŭniaja płaniroŭka, tuzin starych kamianičak, bahata draŭlanaj miestačkovaj zabudovy, dzie kožny dom — sam sabie pan, vyhladaje pa‑svojmu. To bok samavity duch, staraśvieckuju atmaśfieru Hłusk zachavaŭ da našych dzion.
U kafieteryjach ad samaha rańnia možna vypić dobraj duchmianaj kavy, u restaracyi — niabłaha padsiłkavacca, u kramach — nabyć lubyja pradukty.Takaja‑siakaja haścinica, vialiki rynak, dzie ŭsio tolki samaje‑samaje śviežaje. Na chodnikach — usiudyisny bietonny bruk, u voknach — škłopakiety. Jak i ŭ Minsku. Tolki ŭ Hłusku trava huściejšaja i pavietra čyściejšaje…
