Pa‑biełarusku hetaj vosieńniu pabačyła śviet kniha bracisłaŭskaha Instytutu hramadzkich pytańniaŭ «Słavackaja nadzieja: dośvied demakratyčnych transfarmacyj». Redaktarami biełaruskaj versii knihi stali filozafy Valancin Akudovič, Aleś Ancipienka i Juraś Barysievič.
Niekatoryja daśledniki nacyjanalizmu ličać, što najbolšyja prablemy z nacyjanalnaj identyčnaściu pry kancy XX stahodździa mieli try eŭrapiejskija narody: biełarusy, ukraincy j słavaki. Na siońnia nacyjanalnaje pytańnie jašče zastajecca aktualnym tolki dla dźviuch postsavieckich dziaržavaŭ, a voś dla Słavaččyny jano zastałosia ŭžo ŭ minułym.
Čechi i słavaki na praciahu mnohich stahodździaŭ žyli ŭ adnoj imperyi Habsburhaŭ, ale razam z tym isnavali ŭ roznych suśvietach. Čechi znachodzilisia ŭ aŭstryjskaj častcy dziaržavy, a słavaki — u vuhorskaj. Jašče ŭ XIX stahodździ słavaki, jak i biełarusy, zastavalisia viaskovaj nacyjaj, na słavackich ziemlach, jak i na biełaruskich, adsutničała navučańnie na rodnaj movie. Na momant raspadu Aŭstra‑Vuhorskaj imperyi Słavaččyna praktyčna nia mieła svaich palityčnych, kulturnych, hramadzkich elitaŭ. Budaŭnictva dziaržavy pačałosia amal z nula. Pra heta ŭ knizie piša historyk i palitolah Miłan Ziemka.
Niezaležnaść Słavaččyny była abvieščanaja navat paźniej za biełaruskuju, tolki 1 studzienia 1993 hodu. Za dziesiacihodździe kraina zmahła pieraadoleć niaprosty i nieadnaznačny šlach ad postsacyjalistyčnaj ekanamičnaj razruchi i palityčnaj niestabilnaści da paŭnavartasnaha siabroŭstva ŭ Eŭraźviazie i NATO.
U siaredzinie 90‑ch hadoŭ u Słavaččynie, jak i ŭ Biełarusi, da ŭłady pryjšoŭ kiraŭnik z aŭtarytarnymi zamaškami — papulist Uładzimier Mečyjar. Ale ŭ adroźnieńnie ad Biełarusi Słavaččyna dała rady takomu vykliku losu i zachavała demakratyčny charaktar kiravańnia.
Słavackija demakratyčnyja pieraŭtvareńni nie prachodzili lohka i niezaŭvažna dla nasielnictva. Na roznych vybarach palityki‑papulisty zaŭždy nabirali i nabirajuć značny adsotak.
Siońnia Słavaččyna nia maje patreby zmahacca za demakratyčnyja kaštoŭnaści, jana sama moža stać etalonam dla niekatorych krainaŭ, što imknucca da demakratyi, u tym liku dla Biełarusi. Mienavita z takoj metaj i byŭ zrobleny pierakład hetaj knihi.
Va ŭvodzinach da knižki staršynia bracisłaŭskaha Tavarystva siabroŭ Biełarusi Pavał Demeš piša: «Havorka tut nie pra histaryčnyja reminiscencyi, taktyku dziejańnia abo hvałtoŭnaje nakidvańnie hramadzka‑palityčnych ci žyćciovych uzoraŭ. Dźvie nievialikija eŭrapiejskija krainy, ź jakich adnoj užo ŭdałosia znajści šlach u eŭrapiejskuju siamju demakratyčnych nacyj, imknucca, u miežach najaŭnych mahčymaściaŭ, bližej paznajomicca i vieści partnerski dyjaloh».
Aŭtarami «Słavackaj nadziei» źjaŭlajucca viadomyja ŭ krainie palitolahi, žurnalisty, piśmieńniki, historyki, ekanamisty, sacyjolahi. Jany na vysokim eŭrapiejskim intelektualnym uzroŭni analizujuć, jakim čynam Słavaččyna zmahła za adnosna karotki termin prajści šlach da demakratyi.
Kniha maje piać raździełaŭ: čyńnik historyi i słavackaja niezaležnaść, baraćba za ŭstalavańnie demakratyčnaj palityčnaj systemy, farmavańnie zamiežnaj palityki i jaje abrysy, ekanamičnyja pieraŭtvareńni, raźvitańnie ź minułym i novyja realii.
Dla Biełarusi siońnia najbolš cikavym padajecca ekanamičny raździeł knihi. Jaŭhien Južyca padrabiazna apaviadaje pra ekanamičnyja reformy ŭ Słavaččynie ad 1991 hodu. Jany nie dalisia lohka. U 1994—1995 hadach ekanomika Słavaččyny praź nia duža ŭdałuju palityku ŭradu trapiła ŭ pałasu niestabilnaści. Dziaržava štučna sprabavała zachavać na adnym uzroŭni ceny na elektraenerhiju, haz, ciapło, ale takija zachady nie davali plonu. Pad kaniec «epochi Mečyjara» 5‑miljonnaja Słavaččyna mieła ahulnuju zapazyčanaść 12 miljardaŭ dalaraŭ.
U 1998 hodzie paśla prychodu da ŭłady ŭradu Mikułaša Dzuryndy novaja ekanamičnaja prahrama najpierš asnoŭvałasia na praviadzieńni prazrystaj pryvatyzacyi i adnaŭleńni prazrystaści ekanamičnych dačynieńniaŭ. Nia ŭsio adrazu išło hładka. Słavaččyna až da kanca 90‑ch nie mahła dasiahnuć finansavych pakaźnikaŭ 1989 hodu, ale zatoje pa cełym šerahu niefinansavych pakaźnikaŭ (jak kolkaść aŭtamabilaŭ ci pabytovych rečaŭ u karystańni) u razy pieraŭzyšła raniejšyja.
Pieraabrańnie ŭ 2002 hodzie Dzuryndy premjeram dało mahčymaść praciahvać efektyŭnyja reformy ŭ ekanamičnaj halinie. Da 2005 hodu Słavaččynie ŭdałosia stvaryć uzorna‑sučasnyja sudovuju j padatkovuju systemy, słužbu achovy zdaroŭja. Zastałosia tolki zrefarmavać systemu adukacyi, asučaśniŭšy jaje.
Anton Marcinčyn apisvaje mechanizmy pryvatyzacyi i pryciahnieńnia zamiežnych investycyjaŭ u słavackuju ekanomiku. Niešta padobnaje praź niekatory čas moža čakać i Biełaruś.
Razam z tym, jak adznačaje sacyjolah Zoja Butarava, Słavaččyna nia zdoleła kančatkova raźvitacca z postkamunistyčnaj śviadomaściu. Chacia bolšaść słavakaŭ pazytyŭna aceńvaje pieramieny 90‑ch, kala 40% słavakaŭ bačać u ciapierašnim režymie bolš zahanaŭ, čym u raniejšym. Karani takoj źjavy najpierš lažać u tym, što słavaki nie byli padrychtavanyja da razbureńnia systemy sacyjalnych harantyjaŭ. Bolšaść žycharoŭ Słavaččyny pa siońnia nie ŭsprymaje kamunistyčny režym za imperyju zła, a 37% ličać, što chapiła b i kasmetyčnych reformaŭ, a nie radykalnaj transfarmacyi. Amal pałovu žycharoŭ Słavaččyny nie kłapocić tatalitarnaja spadčyna kamunistyčnaha ładu. I tym nia mienš ludzi padtrymlivać siabroŭstva krainy ŭ eŭrastrukturach. Karaciej, taja samaja razdvojenaść hramadzkaj śviadomaści, jak i ŭ nas. Adnak słavackija palityčnyja elity našmat lepiej upraŭlajucca ź joju.
U knizie taksama jość vyčarpalnyja dadatki pra słavackuju historyju, palityčnyja partyi i dziejačaŭ.
Pierakład «Słavackaj nadziei» na biełaruskuju movu ažyćciavili Aleś Karciel, Siarhiej Smatryčenka, Iryna Sitnik, Pavał Raaha i Andrej Pačopka.
❏
Słavackaja nadzieja: dośvied demakratyčnych transfarmacyj. — Bracisłava—Miensk, 2006. Nakład 600 asobnikaŭ.
***
Za bolš detalovaj infarmacyjaj pra žyćcio Eŭropy źviartajciesia da ŭeb-bačynaŭ http://www.belarus-europe.info/ i www.belarus-europe.info.
Teleprahrama “Akno ŭ Eŭropu” tranślujecca na kanale RTV i praz kabelnaje telebačańnie štoniadzielu a 17-j i z paŭtoram u paniadziełak (a 5.00), aŭtorak (12.00), čaćvier (5.00) i subotu (2.00).
Štotydniovaja radyjoprahrama “Akno ŭ Eŭropu” tranślujecca na Eŭrapiejskim Radyjo dla Biełarusi na častotach AM i FM, praz spadarožnik i ŭ Siecivie a 8-j ranicy (AM: AM: 612 kHz, spadarožnik: 11013 Mhz, Sieciva: http://www.belradio.fm/, www.belradio.fm/, FM: 103.4 a 5.40).
Hetyja prahramy finansujucca Eŭrakamisijaj.
