Vity piarścionak — zabyty nacyjanalny symbal. Artykuł z pošty Redakcyi.
Mitalohija — padmurak čałaviečaje kultury. Ludzi nia zdolnyja žyć biaź mitaŭ, i čym vyšejšaja prystupka raźvićcia etnasu, tym bolej pokazak jon stvaraje. Svojeasablivyja nośbity mitalohii — symbali, i ŭ kožnaha narodu jany svaje.
Staražytnaelinskaje słova symbolon aznačała ŭmoŭny materyjalny apaznavalny znak dla siabraŭ peŭnaha hramadzkaha ci tajemnaha zadzinočańnia. Potym symbalem pačali nazyvać reč dla vyznačeńnia jakoha‑niebudź vobrazu, paniaćcia ci idei.
Akramia «vialikich» dziaržaŭnych symbalaŭ, jość i «maleńkija» nieaficyjnyja, ale nia mienš značnyja znaki, jakija razumiejucca jak «našyja», «svaje», u adroźnieńnie ad «inšych», «nia našych», što dapamahaje ludziam uśviedamlać siabie sucelnaj nacyjaj.
Siarod takich «maleńkich» symbalaŭ jość i pryvatnyja, a tamu vielmi istotnyja: voś chacia b piarścionak — adno z najstaražytniejšych i raspaŭsiudžanych upryhažeńniaŭ dla palcaŭ ruk, pašyranaje ŭ šmat jakich krainach śvietu. Naprykład, u Łatvii kožny viedaje, što Nameja gredzens (piarścionak Namejsa) — symbal łatyšoŭ, viadomy na ichniaj terytoryi z CHIII st.. Padańnie kaža, što zemhalski kniaź Namejs byŭ apošni, chto mužna zmahaŭsia suprać kryžakoŭ. Ale vorah pieramahaŭ, i kniaź byŭ vymušany biehčy ŭ Litvu da kniazia Trajdzienia pa dapamohu. Pierad vypravaj Namejs pakinuŭ svoj piarścionak synu. Kryžaki daviedalisia pra heta j pačali šukać chłapčuka. Tady ŭsie łatyskija mužčyny zrabili dla svaich synoŭ takija samyja piarścionki, kab vorahi nia zdoleli paznać kniazievaha syna. Z tych časoŭ piarścionak Namejsa — nacyjanalny symbal, jaho nosiać łatyskija mužčyny, a zavušnicy j branzalety z takim samym arnamentam — azdableńni dla łatyskich žančyn. Ličycca drennym znakam kuplać piarścionak samomu — zvyčajna baćka doryć jaho svajmu synu na darosłaść.
Inšaja pahudka davodzić, što pałosy piarścionka — heta histaryčnyja ziemli Łatvii, kniazi jakich zaŭždy kanfliktavali pamiž saboj. Mižusobnyja bojki j duchoŭnaja raźjadnanaść nacyi spryjali zachopnickim napadam kryžakoŭ. Maleńkaja stužka, što złučaje try vialikija pałosy, — heta Namejs, jaki narešcie zrazumieŭ nieabchodnaść supolnych dziejańniaŭ suprać kryžakoŭ i prapanavaŭ abjadnacca ŭ supraćstajańni vorahu.
Voś užo siem stahodździaŭ maleńki łatvijski Nameja gredzens źjaŭlajecca vialikim symbalem voli j jednaści łatvijskaje nacyi. I heta nie vypadkova. Kruh (koła, kolca, dysk, vianok, piarścionak) — symbal z najstaražytniejšaj sensavaj afarboŭkaj. Jak zamknionaja akružnaść jon symbalizuje harmoniju, sucelnaść i adzinstva. Koła nia maje ni pačatku, ni kanca, a tamu — znak viečnaści. Biaskoncaść, abhornutaja vakoł palca, — znak svabody, hodnaści, ułady j mocy, symbal prynaležnaści da peŭnaha kruhu j asablivaha statusu. Koła piarścionka — heta ideja začynienaści ad chaosu j utrymańnia ŭsiaho svajho pry sabie. Uładalnik piarścionka — hieroj, pieramožca, niezaležny haspadar ułasnaha ŭniversumu, a sam piarścionak — znak samadastatkovaści.
Piarścionak — heta taksama j kudmień, abarončaja čynnaść jakoha pieradusim źviazanaja z mahičnym asensavańniem jahonaje hieametryčnaje formy, što j abumoŭlivaje jahonuju moc abiareha pry admiežavańni ad niečaha niepažadanaha j dla źniščeńnia ŭsiaho škodnaha j niebiaśpiečnaha: niačystaje siły, chvarobaŭ, čužyncaŭ i h.d. Piarścionak — jašče j symbal Sonca, tamu zaścierahaje ad niesvoječasovaha vyjścia dušy. Darečy, pamierłamu piarścionak zdymali. Z hetym stasujecca j asablivaść piarścionkaŭ, znojdzienych pry archiealahičnych raskopkach, — bolšaść ź ich raźjadnanyja ci razahnutyja. A ŭ vałatoŭkach CHI—CHII st. znachodziać piarścionki, padviešanyja na pojasie ŭ jakaści amuletaŭ. Narešcie, piarścionak — hałoŭny symbal šlubu, nieabchodny atrybut šmat jakich varožbaŭ i adzin z čaroŭnych kazačnych talismanaŭ, a pierakidvańnie piarścionka z ruki na ruku ŭsprymajecca jak ździajśnieńnie ŭsich žadańniaŭ...
Ci patrebny taki symbal nam? Naturalna! — bo čym macniejšaja ŭ nacyi mitalohija, čym bolej u narodu symbalaŭ, tym lepš čałaviek uśviedamlaje siabie častkaju adzinaha etnasu. Niekatoryja znaki, u tym liku j etnavyznačalnyja, jość i ŭ nas: Biełavieskaja pušča, zubar, busieł, dub, vałoška, Śviataja hara, Narač‑voziera, dy j navat taja ž bulba. I ŭsio ž taki, ci nia dumaŭ kožny z nas, što ŭ Novy hod nam nie chapaje svaich ułasnych «kurantaŭ» na ekranie, što ŭ našych haradoch mała znakavych architekturnych i skulpturnych pomnikaŭ, a šmatlikija «piačatki» siońniašniaha elektaratu nia majuć anijakaha pazytyŭnaha sensu?
Pavodle archiealahičnych dadzienych, na našych ziemlach piarścionki j inšyja azdoby isnavali ŭžo ŭ kamiennym vieku. Spačatku jany vyrablalisia z kości j burštynu, potym z kalarovych i kaštoŭnych metałaŭ, a taksama škła. Niekatoryja piarścionki byli padobnyja da branzaletaŭ i pratatypu zavušnic — skronievych kolcaŭ. Raznastajnyja złotnickija vyraby plamionaŭ žaleznaha vieku (ICH—VII st. da n.e. — VIII st.) śviedčać pra vysoki ŭzrovień tahačasnaha mastactva. Dalejšaje raźvićcio juvelirnaha mastactva ŭ ICH—CHIII st. źviazana z uźniknieńniem załatarnych majsterniaŭ u Miensku, Połacku, Navahradku, Harodni, Turavie, Viciebsku, Pinsku, Bieraści j inšych miestach. Vyraby miascovych juveliraŭ, znojdzienyja ŭ kulturnych płastach taho času, vyznačajucca niezvyčajnaj vytančanaściu, daskanałaściu vykanańnia j filihrannaściu apracoŭki.
Najbolš pašyranymi na tutejšych ziemlach byli vityja piarścionki. Jany (jak i vityja branzalety, šyjnyja hryŭni j skronievyja kolcy) karystalisia papularnaściu siarod usich nasielnikaŭ bałtasłavianskaha pachodžańnia, što žyli na sučasnaj terytoryi našaj krainy. Samy znakamity — vity piarścionak CHI st. z Połacku.
Vity arnament viadomy našym prodkam užo z časoŭ dniepra‑dźvinskaje kultury VIII st. da n.e. — V st. (mał. 15).
Naprykład, kompleks archiealahičnych pomnikaŭ kala v.Haroškaŭ (Rečycki r‑n) i znojdzienyja tut branzalety j piarścionki IV—I st. da n.e. Nadzvyčaj cikavaj padajecca znachodka z kurhannaha mohilniku kala v.Łudčycy (Bychaŭski r‑n), što datujecca CHI st. Siarod pachavalnaha inventaru była znojdzienaja bronzavaja litaja vyjava čałavieka), jaki trymaje ŭ ruce vialikuju vituju spražku ci zašpilku — pryładu, jakaja zamacoŭvała pojas ci vierchniaje adzieńnie, a taksama była ŭpryhožańniem.
Miarkujuć, što vityja spovitki symbalizujuć kałośsie, zamožnaść i bahaćcie. Svaju rolu ŭ ich pašyranaści adyhrała j samo dziejańnie vyrabu vitych rečaŭ (piarścionki, vianki): źvivańnie, vićcio, skručvańnie, jakoje vystupała adnym z pryjomaŭ ziemlarobčaje mahii, bo byccam uvasablała ŭ sabie kruhazvarot: siejańnie — žnivo — siejańnie (naradžeńnie — žyćcio — novaje naradžeńnie).
Što ž da nazvy našaha piarścionka j źviazanych ź im padańniaŭ — hetaje pytańnie patrabuje dalejšych, bolš hruntoŭnych daśledavańniaŭ, jakija, treba spadziavacca, buduć plonnymi.
